Hiperdoncja. Dlaczego pojawiają się zęby nadliczbowe?

Hiperdoncja to stosunkowo rzadkie, lecz klinicznie istotne zaburzenie rozwojowe polegające na obecności większej liczby zębów w jamie ustnej niż przewiduje prawidłowy schemat uzębienia. Podczas gdy fizjologia człowieka przewiduje 20 zębów mlecznych i 32 zęby stałe, w przypadku hiperdoncji obserwuje się występowanie dodatkowych struktur – zębów nadliczbowych, które mogą powodować szereg komplikacji estetycznych i funkcjonalnych. Jakie są przyczyny hiperdoncji i na czym polega jej leczenie? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w treści artykułu.

Czym jest hiperdoncja?

Hiperdoncja to nieprawidłowość rozwojowa przejawiająca się występowaniem w jamie ustnej zębów nadliczbowych – w ilości większej niż przewiduje norma rozwojowa (więcej niż 20 zębów mlecznych lub 32 zęby stałe). Mogą one występować w postaci pojedynczej lub zwielokrotnionej, a ich lokalizacja oraz morfologia bywają bardzo zróżnicowane. Hiperdoncja może dotyczyć zarówno zębów mlecznych, jak i stałych, choć z większą częstotliwością występuje w uzębieniu stałym, najczęściej w okolicy siekaczy przyśrodkowych szczęki, zębów trzonowych lub obszaru przedtrzonowców w żuchwie.

Przyczyny hiperdoncji

Etiologia hiperdoncji jest wieloczynnikowa i nadal nie w pełni poznana. Wśród najistotniejszych mechanizmów wymienia się zarówno czynniki genetyczne, jak i zakłócenia w embriogenezie aparatu zębowego.

Najważniejsze przyczyny hiperdoncji:

• uwarunkowania dziedziczne (często rodzinne występowanie zębów nadliczbowych);
• nadmierna aktywność listewki zębowej odpowiedzialnej za formowanie zawiązków zębów;
• podział istniejącego zawiązka zębowego;
• przetrwanie elementów pierwotnej listewki zębowej;
• hiperdoncja rzekoma (np. opóźnione usunięcie zębów mlecznych przy jednoczesnym wyrzynaniu zębów stałych);
• obecność patologii zębopochodnych (np. torbieli, zębiaków);
• schorzenia ogólnoustrojowe i zespoły wrodzone, w których hiperdoncja jest jednym z objawów klinicznych.

Występowanie zębów dodatkowych często jest również objawem zaburzeń ogólnoustrojowych, takich jak np.:

• zespół Ehlersa-Danlosa – choroba tkanki łącznej charakteryzująca się nadmierną ruchomością stawów, elastycznością skóry oraz skłonnością do powikłań stomatologicznych, w tym hiperdoncji;
• dysplazja obojczykowo-czaszkowa – rzadka choroba genetyczna przebiegająca z niedorozwojem obojczyków i opóźnionym kostnieniem, w której hiperdoncja występuje z dużą częstością;
• zespoły z rozszczepem podniebienia lub wargi – wrodzone wady rozwojowe twarzoczaszki, które często współwystępują z nadliczbowymi zębami i zaburzeniami wyrzynania;
• zespoły genetyczne z opóźnionym rozwojem uzębienia – grupa schorzeń dziedzicznych, w których zaburzenia morfogenezy zębów obejmują opóźnienie wyrzynania, obecność zębów nadliczbowych lub ich nieprawidłową lokalizację.

Warto zaznaczyć, że obecność zębów nadliczbowych może stanowić pierwszy kliniczny objaw ukrytego zespołu genetycznego, dlatego w razie ich podejrzenia niezbędna może być interdyscyplinarna konsultacja (np. z genetykiem, ortodontą czy chirurgiem szczękowo-twarzowym).

Typy zębów nadliczbowych

Hiperdoncja może przybierać postać prawdziwą lub rzekomą. Podczas gdy hiperdoncja prawdziwa polega na powstaniu nowego, niezależnego zawiązka zęba nadliczbowego, o hiperdoncji rzekomej mówimy w sytuacji, gdy w jamie ustnej utrzymują się zęby mleczne po równoczesnym wyrznięciu się zębów stałych tej samej klasy.

Ze względu na lokalizację, liczbę, morfologię oraz czas pojawienia się wyróżniamy następujące typy zębów nadliczbowych:

• mesiodens – najczęściej spotykany pojedynczy ząb nadliczbowy, umiejscowiony w linii pośrodkowej szczęki, między siekaczami przyśrodkowymi;
• zęby przytrzonowe – pojawiające się w okolicy zębów trzonowych, mogą utrudniać wyrzynanie „szóstek” i „siódemek”;
• zęby zatrzonowe – dodatkowe zęby zlokalizowane za zębami mądrości (ósemkami).

Morfologicznie zęby nadliczbowe mogą przypominać prawidłowe zęby lub mieć nietypowe kształty: stożkowate, guziczkowate, nieregularne. Niekiedy występują w pozycji odwróconej lub są zatrzymane w kości, co dodatkowo komplikuje diagnostykę i plan leczenia.

Skutki hiperdoncji

Hiperdoncja może wpływać zarówno na funkcję narządu żucia, jak i estetykę uśmiechu. W zależności od położenia i budowy, zęby nadliczbowe powodują szereg komplikacji klinicznych, takich jak:

• opóźnienia lub brak wyrzynania zębów stałych;
• przemieszczenia i rotacje zębów sąsiednich;
• stłoczenie zębów;
• zaburzenia zgryzu i asymetria łuków zębowych;
• diastema;
• resorpcja korzeni zębów sąsiednich;
• zwiększone ryzyko torbieli i ognisk zapalnych;
• trudności w leczeniu ortodontycznym;
• nawroty wad zgryzu po leczeniu, jeśli ząb nadliczbowy nie został wcześniej usunięty.

Nadliczbowe elementy mogą powodować przemieszczenia innych zębów oraz zmiany w symetrii twarzy.

Hiperdoncja a zęby mleczne

W uzębieniu mlecznym hiperdoncja generalnie występuje rzadziej i najczęściej diagnozowana jest przypadkowo podczas badań radiologicznych. Zęby nadliczbowe mogą utrudniać prawidłową wymianę zębów oraz maskować obecność zawiązków zębów stałych. Nierzadko powodują stłoczenia i przesunięcia w uzębieniu mlecznym oraz opóźniają pojawienie się zębów stałych.

Hiperdoncja a zęby stałe

W uzębieniu stałym hiperdoncja prowadzi najczęściej do stłoczenia zębów, diastem, zatrzymania zębów w kości oraz zaburzeń wyrzynania. Zęby nadliczbowe mogą wpływać na estetykę uśmiechu oraz funkcję zwarcia, powodując uszkodzenie korzeni sąsiednich zębów oraz zniekształcenie trajektorii wzrostu innych zębów. Konieczne może być wdrożenie leczenia chirurgicznego i ortodontycznego.

Diagnostyka i leczenie hiperdoncji

Diagnostyka hiperdoncji opiera się na badaniu klinicznym oraz dokładnej diagnostyce obrazowej – od zdjęcia pantomograficznego, przez RTG punktowe, aż po tomografię wolumetryczną CBCT, która pozwala na trójwymiarową ocenę położenia zębów nadliczbowych względem struktur anatomicznych i korzeni sąsiednich zębów.

Leczenie zależy od liczby zębów nadliczbowych, ich lokalizacji oraz wpływu na sąsiednie struktury. Najczęściej zaleca się usunięcie zębów nadliczbowych w warunkach ambulatoryjnych lub szpitalnych. Warto jednak zaznaczyć, że usuwanie zębów nadliczbowych powinno być poprzedzone precyzyjnym planowaniem ortodontycznym. W niektórych przypadkach możliwe jest odroczenie interwencji – np. jeśli ząb nie zaburza zgryzu i nie powoduje ryzyka powikłań.

Plan leczenia powinien uwzględniać także strategię ortodontyczną – wyrównanie łuku zębowego, zamknięcie przestrzeni po ekstrakcji, kontrolę rotacji i intruzji. Leczenie hiperdoncji wymaga najczęściej interdyscyplinarnej współpracy stomatologa, ortodonty i chirurga. W przypadkach hiperdoncji skojarzonej z zespołami genetycznymi – również z genetykiem i lekarzem prowadzącym.

Podsumowanie

Hiperdoncja to złożone zaburzenie rozwojowe, którego skutki mogą dotyczyć zarówno funkcji żucia, jak i estetyki twarzy. Występowanie zębów nadliczbowych wymaga precyzyjnej diagnostyki i indywidualnie zaplanowanego leczenia – często interdyscyplinarnego. W niektórych przypadkach konieczna może być ekstrakcja pozostałych zębów, jeśli nadliczbowe jednostki wpłynęły negatywnie na ich pozycję. Nowoczesna stomatologia i ortodoncja dysponują narzędziami, które pozwalają skutecznie leczyć hiperdoncję i zapobiegać jej powikłaniom. Warunkiem jest jednak wczesne rozpoznanie i kompleksowe podejście terapeutyczne.