Afta – objawy, przyczyny, sposoby leczenia

Afta uchodzi za niewielką, ale bardzo dokuczliwą zmianę w jamie ustnej. Bolesne owrzodzenie na dziąśle, wardze, podniebieniu, języku czy policzku może skutecznie uprzykrzyć życie, powodując znaczny dyskomfort przy jedzeniu i mówieniu. Jak wygląda afta, jaka jest jej etiologia i mechanizm powstawania? Poznaj rodzaje aftowego zapalenia jamy ustnej, sposoby jego leczenia i dowiedz się, kiedy afta u dziecka powinna wzbudzić niepokój.

Jak wygląda afta?

Afta jest bolesnym owrzodzeniem jamy ustnej, które może powodować duże trudności w codziennym funkcjonowaniu. Przyjmuje zwykle postać niewielkiej, okrągłej albo owalnej nadżerki z czerwoną obwódką i białawym lub żółtawym nalotem w centralnej części. Afty są bolesne, zwłaszcza w początkowej fazie, a ich drażnienie, choćby przy szczotkowaniu zębów, znacznie nasila dyskomfort. Gdy afta znajduje się w bardziej unerwionych rejonach – na przykład na dnie jamy ustnej czy tam, gdzie błona śluzowa jest wyjątkowo cienka – ból może być szczególnie dokuczliwy. Wprawdzie afta występuje zwykle pojedynczo, aczkolwiek w niektórych sytuacjach (np. u osób z obniżoną odpornością) może pojawiać się w postaci wieloogniskowej.

W początkowej fazie owrzodzenie może przypominać drobną plamkę na błonach śluzowych, ale dość szybko przekształca się w nadżerkę o charakterze zapalnym. Taka zmiana zwykle utrzymuje się do dwóch tygodni, choć czas ten może ulec wydłużeniu przy czynnikach współistniejących, takich jak: niedobory żywieniowe, choroby ogólnoustrojowe czy niewłaściwa higiena jamy ustnej. Wszystkie te czynniki mogą doprowadzić do nadkażeń bakteryjnych, które sprzyjają pogłębianiu się nadżerki.

Przyczyny powstawania aft w jamie ustnej

Nawracające afty są częstym problemem wśród osób dorosłych i dzieci. Chociaż ich etiologia nie została dostatecznie wyjaśniona, przypuszcza się, że kluczową rolę odgrywa zarówno kondycja układu odpornościowego, jak i niedobór pewnych elementów diety, takich jak: żelazo, kwas foliowy czy witamina B12. Przyczyna powstawania aft bywa też związana z uwarunkowaniami genetycznymi. Jeśli ktoś w rodzinie często zmaga się z aftami, istnieje większe prawdopodobieństwo, że problem będzie nawracać. Istotny wpływ na powstawanie aft ma również stres i niewłaściwy sposób żywienia, które sprzyjają rozwojowi zmian zapalnych w obrębie błony śluzowej jamy ustnej.

Rodzaje aft

Afty o niewielkich rozmiarach określa się mianem małych aft. Większe owrzodzenia klasyfikuje się jako afty duże, często nazywane też jako afty Suttona. W pewnych przypadkach występują także afty opryszczkopodobne, czyli liczne, drobne nadżerki rozproszone na rozległym obszarze błony śluzowej jamy ustnej.

Afta na dziąśle

Afta na dziąśle to jedna z najczęściej spotykanych zmian owrzodzeniowych w jamie ustnej, która jest skutkiem nieprawidłowej higieny jamy ustnej. Powstaje w rezultacie urazów mechanicznych związanych z intensywnym szczotkowaniem. Ze względu na niewielką warstwę tkanek miękkich w okolicy kości wyrostka zębodołowego taka bolesna afta bywa bardzo dokuczliwa i trudniej się goi. Częste afty w tym obszarze mogą wiązać się także z miejscowym zapaleniem i obrzękiem, co dodatkowo utrudnia codzienną pielęgnację zębów oraz dziąseł.

Afta na wardze

Afta na wardze bywa szczególnie dokuczliwa. Jako że warga podlega ciągłym ruchom przy mówieniu i jedzeniu, owrzodzenie zlokalizowane w tym miejscu może sprawiać ból niemal przy każdym ruchu ust. Intensywna praca mięśni warg nie tylko potęguje drażnienie, ale także spowalnia proces gojenia. W niektórych przypadkach, gdy afta bardzo długo się goi lub dojdzie do zakażenia wtórnego, może pojawić się niewielka blizna, szczególnie gdy owrzodzenie było większe.

Afta na podniebieniu

Afta na podniebieniu, zwłaszcza w okolicy podniebienia miękkiego, jest jedną z najbardziej uciążliwych w codziennym funkcjonowaniu. Sprawia najwięcej problemów podczas spożywania posiłków, gdyż podniebienie jest silnie unerwione i każdy dotyk może wywoływać intensywny ból. Dyskomfort nasila kontakt afty z pokarmem i śliną podczas mówienia lub przełykania.

Afta na języku

Afta na języku występuje najczęściej u pacjentów zmagających się z mikrourazami spowodowanymi ostrymi krawędziami zębów albo źle dopasowanymi wypełnieniami. Taka lokalizacja istotnie pogarsza komfort życia, gdyż język odgrywa kluczową rolę w formowaniu kęsów, mówieniu oraz odczuwaniu smaków. Aby przyspieszyć regenerację i złagodzić objawy, konieczne jest zachowanie dbałości o właściwą pielęgnację jamy ustnej i unikanie dodatkowych podrażnień. Jeśli afty pojawiają się regularnie na języku, warto skonsultować się z lekarzem w celu wykluczenia ewentualnych przyczyn ogólnoustrojowych.

Afta na policzku

Afta na policzku często wynika z mechanicznego podrażnienia błony śluzowej, do którego dochodzi podczas żucia pokarmów lub przypadkowego przygryzienia wewnętrznej strony policzka. W efekcie nawet niewielka nadżerka w tej okolicy może szybko przekształcić się w bolesne owrzodzenie ze stanem zapalnym, utrudniając komfortowe spożywanie posiłków i mówienie.

Czy afta jest zaraźliwa?

Wiele osób zadaje sobie pytanie, czy afty są zaraźliwe i czy istnieje ryzyko przeniesienia zmiany na inne osoby. W przeciwieństwie do wirusowego zapalenia jamy ustnej czy opryszczki wywoływanej przez wirusa Herpes simplex, pojedyncza afta nie przenosi się z człowieka na człowieka w bezpośredni sposób. Nie ma potrzeby unikania kontaktu z osobą mającą aftę, niemniej jednak należy przestrzegać zasad podstawowej higieny. Warto też pamiętać, że chociaż sama afta nie stanowi typowej choroby zakaźnej, w pewnych sytuacjach może jej towarzyszyć dodatkowa infekcja bakteryjna lub wirusowa.

Afty u dzieci – kiedy powinny niepokoić?

Afty u dzieci bywają często mylone z innymi zmianami, takimi jak pleśniawka. U najmłodszych (noworodków, niemowląt) spotykane są afty Bednara, które zwykle lokują się w tylnej części podniebienia. Bolesne zmiany sprawiają dużą trudność w jedzeniu oraz piciu, dlatego maluchy często odmawiają spożywania pokarmów i płynów, co w efekcie jeszcze pogarsza samopoczucie. U młodszych pacjentów układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, dlatego nawet niewielkie owrzodzenie może wywoływać wyjątkowo silny ból. Jeżeli afty pojawiają w liczniejszych skupiskach, może dochodzić do powiększenia węzłów chłonnych i epizodów podgorączkowych.

Jeśli afty utrzymują się dłużej niż dwa tygodnie lub towarzyszą im niepokojące objawy ogólne, warto zgłosić się do specjalisty. Wcześniejsze rozpoznanie źródeł problemu pozwoli szybciej pozbyć się afty i uniknąć ewentualnych powikłań.

Afta a aparat ortodontyczny

Noszenie aparatu ortodontycznego może zwiększać ryzyko powstawania aft, głównie z powodu częstych mikrourazów błony śluzowej policzków, warg czy języka. Elementy aparatu – zamki, łuki czy ligatury – potrafią mechanicznie drażnić tkanki, a codzienne ruchy w jamie ustnej sprzyjają rozwojowi stanów zapalnych. Nawet drobne otarcia lub skaleczenia mogą przekształcić się w owrzodzenie o charakterze afty, zwłaszcza gdy towarzyszy im obniżona odporność albo niedobór niezbędnych mikroelementów.

Aby zminimalizować dyskomfort i przyspieszyć gojenie, zaleca się stosowanie specjalnych wosków ortodontycznych oraz żeli łagodzących podrażnienia. Równie ważne jest zachowanie higieny jamy ustnej – staranne szczotkowanie zębów wokół zamków i używanie odpowiednio dobranych płynów do płukania o właściwościach antyseptycznych i przeciwzapalnych. Jeśli jednak afty nawracają lub stają się szczególnie uciążliwe, warto poinformować o tym ortodontę, który może zmodyfikować ustawienie aparatu lub zalecić dodatkowe preparaty wspomagające regenerację śluzówki.

Na czym polega leczenie aft?

Skuteczne leczenie aft polega głównie na ograniczaniu dolegliwości bólowych i wspomaganiu procesu gojenia. W zależności od intensywności objawów można sięgnąć po metody domowe bądź specjalistyczne preparaty na afty. Jeśli jednak afty często nawracają i przybierają duże rozmiary lub utrudniają normalne funkcjonowanie, wskazana bywa ocena lekarska w celu wykluczenia poważniejszych przyczyn ogólnoustrojowych.

Domowe sposoby na afty

Gdy zmiana nie jest zbyt rozległa i nie towarzyszą jej dodatkowe niepokojące symptomy, można zastosować domowe sposoby. W łagodnych przypadkach dobre efekty w regeneracji błon śluzowych i przyspieszeniu procesu gojenia przynosi płukanie jamy ustnej naparami z rumianku bądź szałwii. Warto też rozważyć użycie specjalnych, niedrażniących płynów do płukania jamy ustnej ze składnikami przeciwbakteryjnymi i przeciwzapalnymi, które mogą dodatkowo chronić przed rozwojem infekcji.

Leczenie specjalistyczne

Gdy domowe sposoby nie przynoszą poprawy lub afty utrzymują się dłużej niż dwa tygodnie, wskazane jest bardziej zaawansowane leczenie w gabinecie stomatologicznym albo laryngologicznym. Podczas konsultacji lekarz może ocenić stan błony śluzowej jamy ustnej i zlecić badanie krwi np. poziomu żelaza czy konkretnych witamin, a także zaordynować stosowanie preparatów (żeli, maści) łagodzących ból i przyspieszających gojenie. Niekiedy wprowadza się również leczenie farmakologiczne z wykorzystaniem środków przeciwzapalnych czy immunomodulujących.

W trudniejszych sytuacjach, gdy pacjent zmaga się z dużym albo szczególnie bolesnym owrzodzeniem, stosuje się także specjalistyczne płukanki o działaniu przeciwgrzybiczym albo antybakteryjnym. Tego rodzaju procedury mogą być wykonywane w warunkach klinicznych w celu zmniejszenia ryzyka powikłań i skrócenia czasu terapii. Jeżeli afty występują bardzo często i nie reagują na podstawowe leczenie, lekarz może zalecić konsultację immunologiczną bądź gastroenterologiczną, by wykluczyć choroby ogólnoustrojowe sprzyjające powstawaniu owrzodzenia jamy ustnej.

Na szczególną uwagę zasługuje również laserowe leczenie afty, które znajduje się w ofercie mojej Stomatologii.

Podsumowanie

Afta może pojawiać się w różnych miejscach jamy ustnej: na dziąśle, wardze, podniebieniu, policzku czy języku. Jej występowanie wiąże się z dolegliwościami bólowymi i dyskomfortem, a sama zmiana często wynika ze współwystępowania kilku czynników, takich jak: urazy mechaniczne, niedobór mikroelementów czy zaburzenia odporności. Choć afty często mają łagodny charakter, nie należy ich lekceważyć – długotrwale utrzymujące się owrzodzenia mogą wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne.

Zapobieganie i leczenie aft opiera się na codziennej higienie jamy ustnej, właściwej diecie i ograniczaniu stresu. Wprawdzie w większości przypadków afta ustępuje samoistnie, niemniej odpowiednie metody pielęgnacyjne oraz zastosowanie środków łagodzących skutecznie skracają czas terapii. Jeśli jednak afty pojawiają się regularnie i są wyjątkowo dokuczliwe, warto skonsultować się z lekarzem, aby wykluczyć choroby ogólnoustrojowe i wdrożyć właściwe postępowanie.